Plezier Met Stress 1.1
Introductie
&
Geheugen, Labelen en Knoppenmakerij
Leestijd: 7 minuten
Uil en Mandala beelden: GDJ. Compositie: Erik Stout
“Een mens is een deel van het geheel dat we 'universum' noemen en een deel beperkt in tijd en ruimte. We ervaren onszelf, onze gedachten en gevoelens, als iets dat afgescheiden is van de rest – een soort optische illusie van ons bewustzijn. Deze waan is een soort gevangenis voor ons, die ons beperkt tot onze persoonlijke verlangens en tot genegenheid voor een paar personen die het dichtst bij ons staan. Onze taak moet zijn om onszelf uit deze gevangenis te bevrijden door onze cirkel van compassie te verbreden om alle levende wezens en de hele natuur in haar schoonheid te omarmen.”
Albert Einstein
“Simpel in denken en doen,
En we keren terug naar de bron van het bestaan.
Geduld met zowel vrienden als vijanden,
En we accepteren de dingen zoals ze zijn.
Compassie met onszelf,
En we verenigen alle schepsels in de wereld.”
Lao Tzu
Introductie
'Plezier met Stress' betekent dat we stress gaan benaderen als het meest betoverende onderwerp van studie dat we ooit zijn tegengekomen. Ons uitgangspunt is de hypothese dat zodra het begrip groeit over een onderwerp met zo’n grote dagelijkse impact op velen, de macht ervan afneemt wat de deur opent naar ontspanning, herstel van balans en onze basis-staat-van-zijn transformeert van angstig naar vrolijk; oftewel nieuwsgierig, levenslustig en speels. Want hoe meer we ideeën kunnen vormen over hoe iets werkt, hoe minder eng het wordt.
De geboorte van onze gevestigde, agrarische (en later industriële en technologische) samenlevingen komt met een onverwachte nageboorte in de vorm van sociale angst; een toestand waarin de meesten van ons nog steeds verblijven, zij het meestal onbewust. Toch bepaalt deze constante onderstroom van angst voor een groot deel ons denken, voelen en gedrag en herbergt het potentieel van chronische stress, wat op zijn beurt het potentieel herbergt om zich te ontwikkelen tot mentale en/of lichamelijke ziekten.[1]
Bovendien vermindert een continue onderstroom van angst onze ervaring van het leven dramatisch. Als we in een gewenste situatie terecht komen, maken we ons zorgen omdat we willen dat het nooit ophoudt en als we in een ongewenste situatie terecht komen, willen we dat het zo snel mogelijk voorbij gaat en geven we iets of iemand de schuld ervan. In beide gevallen wordt een deel van onze beschikbare energie verspild aan zorgen maken en/of verwijten; kenmerken die van nature te maken hebben met toekomst of verleden in plaats dat moment waarop ons leven zich daadwerkelijk afspeelt: het heden.
Met vrolijkheid als continue basis-onderstroom komen we nog steeds in gewenste en ongewenste situaties terecht, maar het grote verschil ligt in de aard ervan: die houdt zich namelijk bezig met het huidige moment. Zorgen maken, beschuldigen e.d. zijn kenmerken van toekomst en verleden, nooit van het heden. Komen we in een gewenste situatie terecht terwijl onze basis-staat-van-zijn vrolijk is, gebruiken we al onze beschikbare energie om volop te genieten van het huidige moment. Komen we vervolgens in ongewenste situaties terecht dan wordt al onze energie gebruikt om die volledig te accepteren, zonder energie te verspillen aan zorgen maken, schuld- of schaamtegevoelens. Deze serie artikelen is bedoeld voor diegenen die geïnteresseerd zijn in een dergelijke verandering van perceptie en basis-staat-van-zijn.
Als middel gaan we onszelf in het midden plaatsen als voertuig waarmee ons onderzoeksobject kan worden bestudeerd, omdat de meesten van ons weten hoe het is om zich gestrest te voelen door persoonlijke ervaring (wat tot op de dag van vandaag nog immer onze meest effectieve leermethode is). We worden getriggerd in een stressreactie wanneer onze knoppen worden ingedrukt – alles wat onze knoppen kan indrukken noemen we input. De stressreactie veroorzaakt dan veranderingen in ons denken, voelen en gedrag – alle fysieke en mentale veranderingen die plaatsvinden nadat onze knoppen zijn ingedrukt noemen we in deze studie output.
Het eerste deel van deze studie zal zich concentreren op de verschillende vormen van input en hoe sterk ze op onze knoppen kunnen drukken. We gaan dieper in op de ontwikkeling van geheugen, knoppen en persoonlijke betekenis; we gaan onderscheid maken tussen fysieke en mentale input; en sluiten af met het creëren van verschillende input niveaus.
Het tweede deel zal zich concentreren op verschillende fysiologische effecten (output) van de stressreactie, met name in gevallen van chronische stress.[2] Want wat gebeurt er nu eigenlijk in ons lichaam nadat er op onze knoppen is gedrukt? We onderzoeken onder andere het spijsverteringssysteem als energiecentrale; het immuunsysteem als reparatiedienst, geheime dienst en leger; informatie verwerkende en dirigerende functies van onze hersenen; en de inbraakalarm functie van ons zenuwstelsel.
Het doel is dat we kennis krijgen van wat er in ons lichaam gebeurt elke keer dat er op onze knoppen wordt gedrukt, wat onze stressreactie activeert. We zullen zien dat deze reactie een zeer bekwaam verdedigingsmechanisme is met het potentieel om ons uit benarde situaties te redden. Als het systeem echter overwerkt raakt wanneer er voortdurend op onze knoppen wordt gedrukt, begint het te wankelen. Bovendien beginnen dan ook onze herstelsystemen te haperen. We gaan onderzoeken hoe dat werkt, hoe we dat in ons lichaam kunnen waarnemen en hoe het tij kan worden gekeerd.
Om begrijpelijke beelden te schetsen van hoe stress zich in ons manifesteert zullen we gebruik maken van herkenbare, alledaagse gebeurtenissen. Daarnaast is het voor communicatieve doeleinden noodzakelijk om geest van lichaam, hersenen van hart en input van output te onderscheiden. Echter benadrukken we hier dat hoewel hersenen en hart van elkaar worden onderscheiden, ze wel degelijk wederzijds afhankelijk zijn van elkaar – zonder elkaar kunnen ze niet bestaan. Ze ontstaan, groeien en ontwikkelen gezamenlijk en tegelijkertijd als we groeien in moeders buik en in die zin zijn ze een deel van ons hele wezen, net zoals wij deel uitmaken van de planeet aarde als een geheel wezen, net zoals de aarde een deel is van het universum als een geheel wezen. Moge dit een kleine stap zijn in de verbreding van ons begrip, waarneming en bewustzijn.
Een vrolijke studie gewenst die licht gaat laten schijnen op tot nu toe donkere plekken van onszelf.
Erik Stout
Beeld: Placidplace
Geheugen, Labelen en Knoppenmakerij
Elke keer dat een ervaring in ons geheugen wordt opgeslagen, krijgt deze onmiddellijk een label. Afhankelijk van de ervaring kunnen labels zeggen: “Geweldig, laten we dat nog een keer doen!” of ”Verschrikkelijk, dat nooit meer!” en dit labelen gebeurt voor het grootste deel buiten ons bewustzijn om. Het volgende opmerkelijke verhaal werd verteld door een cliënt die toen iets meer dan twee jaar in Amsterdam woonde (om privacy doeleinden is de naam veranderd).
Farid was een jonge man uit Syrië, die de oorlog en zijn familie had verlaten op zoek naar een beter leven. In Syrië zag hij veel oorlogsslachtoffers langs de kant van de weg, wat hem uiteindelijk beïnvloedde op manieren die hij zich niet had kunnen voorstellen. Toen hij mij kwam opzoeken woonde hij in Amsterdam, waar dode mensen al lang geen deel meer uitmaakten van de openbare ruimte. Hij werd echter nog steeds vaak op een minder voor de hand liggende manier aan de oorlogssituatie herinnerd.
Naast de ingang van zijn appartementencomplex stond een vuilnisbak van een restaurant. Vele malen als hij voorbij liep rook het afval bijna precies als de bekende lijkengeur, maar hij besefte dit pas toen we spraken over de paden die in de hersenen worden gecreëerd tijdens traumatische ervaringen – d.w.z. het creëren van geheugen en, meer in het bijzonder, van emotionele knoppen.
Net zoals een ontmoeting met een roofdier onze angstknoppen zou indrukken en een stressreactie zou starten om onszelf te beschermen, zo doen ontmoetingen met oorlogssituaties en -slachtoffers hetzelfde. Het is vrij duidelijk dat wanneer kogels overal rondvliegen en het bewijs van hun effectiviteit op elke straathoek wordt gezien en geroken, ons brein met zijn aangeboren neiging om te beschermen alle mogelijke zintuiglijke informatie als grote knoppen in het geheugen opslaat. Elke keer dat een beeld, geluid of geur wordt waargenomen dat zelfs maar enigszins lijkt op die uit de oorlogssituatie, worden Farid’s knoppen ingedrukt om de stressrespons te starten teneinde zichzelf te beschermen.
Uiteindelijk werd de knop elke keer ingedrukt als de penetrante geur zijn reukorgaan bereikte. De onvermijdelijke stressreactie zorgde vervolgens voor een drastische verhoging van zijn hartslag en een algehele verkramping door hevige contractie van zijn houding- en bewegingsspieren, waardoor hij zich in feite schrap zette. Beide fysiologische veranderingen voelde hij duidelijk, maar hij begreep niet waarom ze zich voordeden. Dat kwam omdat de geur in een heel andere context werd ervaren dan het moment waarop het als geheugen werd opgeslagen en tot een knop werd gemaakt.
Informatie van de buitenwereld komt binnen via onze zintuigen. Elk beeld, geluid, aanraking, geur en smaak wat Farid in de oorlogssituatie ervaart, wordt opgeslagen en in zijn geheugen ‘geknopt’ en voorzien van labels zoals “Ten koste van alles vermijden!” Op deze manier zouden we kunnen zeggen dat hij geprogrammeerd wordt om oorlogsomgevingen te vermijden of zichzelf in veiligheid te brengen mocht hij er ooit weer in terecht komen.
Toen in Amsterdam een geur vergelijkbaar met die van de lijken thuis zijn neus bereikte werd hij fysiek gespannen, maar legde hij geen verband tussen de geur en de oorlogssituatie, omdat hij zich in een omgeving bevond waar geen gewapende conflicten plaatsvonden. Maar als hij de geur zou hebben geroken terwijl er tegelijkertijd een helikopter over vloog en er luide knallen van vuurwerk werden gehoord, zou zijn automatische reactie waarschijnlijk een vluchtreactie zijn. Pas als hij zich weer realiseert dat hij in Amsterdam is, kan zijn spanning afnemen en zal hij waarschijnlijk een beetje schaapachtig om zichzelf lachen voor zijn overdreven gedrag.
Stel je nu voor dat Farid David uitnodigt om te komen eten. Ze staan op het punt het appartementencomplex binnen te gaan als een helikopter overvliegt en er luide knallen van vuurwerk worden gehoord. Plotseling ziet David een gat in de lucht naast hem waar Farid zojuist had gestaan, en blijkt hij (Farid) in elkaar gedoken achter een auto te zitten. Ervan uitgaande dat David nooit eerder in een vijandige of oorlogssituatie is geweest, zullen zijn hersenen de geur van de vuilnisbak en de geluiden van de helikopter en het vuurwerk heel anders labelen dan die van Farid. Voor David kan de geur gewoon alledaags afval vertegenwoordigen, het helikoptergeluid kan hem herinneren aan een helikoptervlucht door de Grand Canyon en de knallen aan een geweldig nieuwjaarsfeest. De input is hetzelfde, maar hun hersenen labelen het anders, waardoor een heel andere betekenis ontstaat.
In het volgende deel van deze serie gaan we onderzoeken hoe persoonlijke betekenis wordt gecreëerd uit de oneindige hoeveelheden input die we elk moment absorberen. Voor nu,
Vrolijke groetjes,
Erik Stout
[1] Lees hierover o.a. Robert M. Sapolsky - Why Zebras Don’t Have Ulcers; Gabor Maté - When The Body Says No; Bessel van der Kolk - The Body Keeps The Score. De laatste twee titels zijn tevens in het Nederlands verkrijgbaar.
[2] We ontkomen er niet aan om ook psychologische effecten van de stressrespons te bespreken, maar de nadruk ligt in deze studie met name op de fysiologie – de effecten van de stressrespons in ons lichaam.