Leestijd: 9 minuten

We uiten onszelf voortdurend. Zelfs als we denken dat we ons niet uiten, doen we dat nog steeds door middel van onze lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen enz. Of we bewust zijn van onze manieren van expressie is een andere zaak en dat is belangrijk, want juist in deze perceptie van expressie, in het bewust weten dat we onszelf uiten, kan helende kracht worden gevonden. Onszelf uiten en er bewust van zijn betekent dat we onze specifieke manieren van expressie accepteren; en dàt betekent dat we ze erkennen en omarmen, anders kan er van acceptatie geen sprake zijn. Met acceptatie van onze eigen manieren van expressie, accepteren we in essentie onszelf zoals we zijn en als dat het geval is verdwijnt er in elk geval één energie zuigende eigenschap: schaamte. De te stellen vraag is dan: wanneer uiten wij ons bewust en wanneer niet? Laten we er in duiken.

In het beoefenen van de verscheidene kunstvormen is er meestal een duidelijk bewustzijn van onze expressie. Ook in veel therapeutische settings, vooral wanneer we tegen een of andere blokkade aanlopen, zijn we er behoorlijk bewust van dat we in expressie-modus zijn. Maar wanneer onze emotionele knoppen bijvoorbeeld worden ingedrukt en we worden getriggerd in een enorme uitbarsting van woede, angst, verdriet of extase, zijn we ons vaak niet al te bewust van de manier waarop we onszelf uiten – tenminste niet terwijl we midden in de uitbarsting zitten.[1] Dit is het fenomeen 'explosie', dat later zal worden besproken. Het volstaat om nu te zeggen dat een explosie kan worden onderscheiden van bewuste expressie in de zin dat de laatste helende kracht herbergt en de eerste niet.

De meest alledaagse manier waarop wij onszelf uiten is echter door middel van ons dagelijks gedrag dat wordt gekenmerkt door één eigenschap in het bijzonder: gewoonte. Bovendien is een belangrijk kenmerk van gewoonte dat we ons meestal niet bewust zijn van ons gewoontegedrag.

Gewoontegedragingen komen op allerlei manieren voor en kunnen nuttig of schadelijk zijn. Het openen van de deur voor een dame of het vastmaken van onze veiligheidsgordel zonder erover na te denken, kunnen als nuttige gewoonten worden beschouwd. ’s Ochtends uit bed stappen en als eerste een borrel inschenken of een sigaret opsteken, kunnen als schadelijke gewoonten worden gezien. Naast deze vormen is er die oceaan van bepaalde kleine gewoontegedragingen die we doen zonder ons ervan bewust te zijn. Of het nu gaat om het kauwen op nagels; met onze vingers, handen of tanden met een liedje mee drummen; op onze onderlip bijten; aan kleding, vingers of haar friemelen; onze snor, baard of kin strelen; duimen; dwangmatig tegen onszelf of anderen praten; wegkijken wanneer er tegen ons wordt gesproken; aan sokken en/of ondergoed ruiken; anderen ‘helpen’ door hen te vertellen wat ze willen zeggen wanneer ze op zoek zijn naar een woord; grenzeloos pleasen; de inhoud van onze neus opeten; obsessief proberen onze driften of een of andere situatie te controleren; een bepaalde manier van lopen; of onmiddellijk elke zin uitblaten wat de reis van onze hersenen naar onze mond heeft gemaakt; we kunnen niet helpen dat we het doen omdat dat specifieke gedrag net zo ingebakken zit als ademen.

Laten we nu de aard van deze vier manieren van zelfexpressie onderzoeken om erachter te komen welke mogelijk energie lekken en schadelijk zijn, en welke het potentieel van energieopslag en helende kracht herbergen.

Explosies gebeuren wanneer onze emotionele knoppen worden ingedrukt. Deze knoppen vertegenwoordigen gewoonlijk een onverwerkte pijn uit de kindertijd, oftewel ‘kindpijn.’ Het is gedrag dat we onszelf als kind hebben aangeleerd om te krijgen wat we wilden (bijv. voedsel, liefde, aandacht, genegenheid, enz.) of om onszelf te beschermen tijdens moeilijke of traumatische situaties en ervaringen. Het automatische gedrag als reactie op een ingedrukte knop bootst dus letterlijk het gedrag na dat we als kind vertoonden. Zodra onze knoppen worden ingedrukt voelen we dezelfde pijn die we als kind voelden en worden onze reacties die we in de kindertijd hebben aangeleerd getriggerd. Met andere woorden, we gaan van kindpijn naar kind zijn.

Een onderscheidend kenmerk van een explosie is de grote emotionele lading van ons gedrag. Bij kinderen is de ratio, ons vermogen om na te denken, nog niet volledig ontwikkeld, maar emoties doen het prima. De automatische reactie na een ingedrukte knop is vol emotie uit een diepgewortelde angst dat ons iets ergs zal worden aangedaan of iets kostbaars zal worden ontnomen. Daarom zijn we op zo’n moment vooral bezig met het beschermen van onszelf en hebben we geen oog voor wat er in onze omgeving gebeurt. Vandaar dat zoveel volwassenen vaak kinderachtig gedrag vertonen en dan nauwelijks vatbaar zijn voor rede. Dat maakt dat er menigmaal schaamte volgt op een explosie, want we hebben geen controle over ons gedrag en het is meestal buitensporig in verhouding tot de situatie waarin het zich heeft voorgedaan.

Explosies komen veel voor wanneer voor langere tijd op onze knoppen wordt gedrukt, maar we niet toestaan onszelf te uiten. Vooral wanneer wij in het verleden belachelijk zijn gemaakt of zelfs gestraft voor onze specifieke manieren van expressie, zullen we ze steeds vaker gaan onderdrukken. Maar elke keer dat er op onze knoppen wordt gedrukt, vindt er een stressreactie plaats in ons lichaam, waarbij grote hoeveelheden energie vrijkomen om onszelf te beschermen. Wanneer wij echter onze emoties onderdrukken door ze niet effectief te uiten, kan onze fysieke toestand worden vergeleken met een snelkookpan die stoom moet afblazen maar dat niet kan omdat de veiligheidskleppen zijn geblokkeerd door vet en oude voedseldeeltjes. Als die situatie lang genoeg duurt zal de snelkookpan ontploffen, net als wij, en een op zichzelf volkomen onbelangrijke gebeurtenis kan dan opeens fungeren als de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen – en ons in een emotionele uitbarsting storten die volledig buiten proportie is. Nadat we tot rust zijn gekomen en ons dat realiseren, wordt schaamte toegevoegd aan onze reeds bestaande berg van schaamte en wrok en begint het hele proces opnieuw: knop wordt ingedrukt + stressreactie — onderdrukking van emoties (d.w.z. het blokkeren van de veiligheidskleppen) — opbouwen van schaamte en wrok — druk stijgt in de snelkookpan — de tijd verstrijkt en we denken dat we de emotie hebben verwerkt — om er na verloop van tijd achter te komen dat we dat in feite helemaal niet hadden gedaan toen de knop opnieuw werd ingedrukt + stressreactie enz. die de volgende explosie veroorzaken. Zowel fysiologisch als psychologisch lopen we letterlijk vast in een rigide, permanente contractie. Wanneer een voortdurende staat van spanning onze ‘nieuwe normaal’ wordt en er geen ruimte meer is voor balancerende ontspanning, liggen zowel lichamelijke als geestelijke ziekten op de loer.

Bovendien wordt er in onze samenleving over het algemeen op emotionele uitbarstingen van volwassenen neergekeken, dus de meesten van ons zullen proberen ze zoveel mogelijk te onderdrukken. Dat wordt vooral lastig voor diegenen onder ons die nooit een effectieve en zinvolle manier hebben geleerd om zichzelf te uiten, want als zelfs de explosie wegvalt als energiegeleider, wat gebeurt er dan met al die opgehoopte, opgekropte en vastzittende energie?[2]

De tweede potentieel schadelijke manier van expressie ligt in onze gewoontegedragingen. Vaak impliceren ze een belofte; wanneer ik vast kom te zitten tijdens het schrijven van een artikel, pluk ik aan mijn baard en streel mijn kin met de verwachting dat het een doorbraak gaat opleveren.[3] Wanneer iemands emotionele knop wordt ingedrukt en de gebruikelijke reactie is eten, roken, drinken of swipen, belooft dat gedrag verlichting van het ongemakkelijke gevoel als gevolg van de stressreactie. Natuurlijk zijn onze verwachtingen bedrieglijk omdat het plukken aan mijn baard net zo weinig doet voor mijn creatieve proces als het roken van een sigaret doet voor het verlichten van stress. Toch is het de belofte van een gevoel van controle dat bepaald gedrag tot een gewoonte maakt: als na tien minuten mijn baard en kin te hebben gestreeld een nieuwe zin wordt geschreven, is het erg verleidelijk om de ‘terugkeer’ van creativiteit toe te kennen aan mijn actie. Als onze knop wordt ingedrukt en het roken van de sigaret doet ons tijdelijk het ongemakkelijke gevoel van onze stressreactie vergeten, is het verleidelijk om het gevoel van verlichting toe te kennen aan het opsteken van de sigaret. Daarom zijn gewoonten vaak zo moeilijk te doorbreken.

Gewoonten van ongezonde aard zijn per definitie mogelijk schadelijk, maar die kleine ‘rare’ gewoonten die we doen zonder ons ervan bewust te zijn bevatten potentiële energielekken op het moment dat we ervan bewust worden gemaakt. Ze gebeuren meestal wanneer onze geest afdwaalt naar een psychisch of spiritueel rijk waarin geen enkel bewustzijn van ons lichaam is. Het valt buiten het bereik van deze blogpost om in de vraag te duiken waarom dit zo is, maar zodra wij worden gewezen op het feit dat ons lichaam dingen aan het doen is buiten ons bewustzijn om, met andere woorden, dat wij enige tijd geen controle over ons lichaam hebben – en wat is opgemerkt door iemand anders – is het niet zo gek als dat schaamte of zelfs paniek veroorzaakt; beide pure energielekken en balansverstoorders.

Een interessante uitzondering hierop is te vinden in seksuele verbinding. Wanneer partners tijdens het seksuele spel in staat zijn om los te laten en zichzelf volledig in de ander te ‘verliezen,’ wordt het feit dat er op dat moment geen bewustzijn is van de eigen manier van expressie meestal ervaren als een zucht van verlichting, want het is op deze momenten dat we het gevoel hebben even volledig onszelf te kunnen, of zelfs mogen, zijn. In snelgroeiende en complexe samenlevingen belooft seks dan ook steeds vaker de enige veilige plek te zijn waar we onszelf kunnen laten gaan in het gezelschap van iemand anders, omdat zij zichzelf ook laten gaan. Die belofte wordt echter nooit vervuld tenzij er vertrouwen is en een diep gevoel van verbinding tussen de seksuele partners, want zonder deze voorwaarden zullen we altijd op de een of andere manier op onze hoede zijn. Wanneer de seksuele daad wordt uitgevoerd om elke andere reden dan het genot van het delen van ons hele wezen met een ander, of het nu geld, macht, status of afleiding is, zullen we altijd op onze hoede zijn met de onvermijdelijke begeleidende stressreacties en zal seks, als een potentieel wonderbaarlijke en magische manier waarop wij onszelf kunnen uiten, schadelijk en allesbehalve leuk worden.

Volgende week verschijnt deel 2 van dit tweeluik waarin we manieren van expressie met potentiele helende kracht gaan uitwerken door middel van enkele persoonlijke ervaringen.

Voor nu,
Vrolijke groetjes,
Erik Stout

[1] Bij de meesten van ons is er bijvoorbeeld weinig tot geen bewustzijn van onze gezichtsuitdrukking op het moment dat een seksueel orgasme wordt ervaren. Wanneer op zo’n moment een foto van ons gezicht wordt genomen wat aan mensen wordt getoond, kan men meestal niet aangeven of onze uitdrukking er eentje van horror of extase is.

[2] Mensen met narcistische neigingen of stoornissen kunnen op het eerste gezicht minder moeite hebben om de explosie als manier van expressie te gebruiken, maar dit is een onjuiste veronderstelling. De beschreven vicieuze cirkel geldt ook voor hen, meestal met dezelfde nadelige gevolgen.

[3] Een van mijn gewoontegedragingen als ik vast kwam te zitten tijdens schrijven was om een van mijn voeten op de andere knie te leggen, met mijn duim tussen de tenen te friemelen en dan aan mijn duim te ruiken. Ik denk dat er in de DSM-V wel een diagnostische code voor te vinden is.

De Helende Kracht van Expressie (1)

The Jolly Equilibrium website is still in development.