Willen vs. Nodig Hebben

Leestijd: 13 minuten

Op de startpagina van deze website wordt beweerd dat het volgen van ons eigen pad werkelijk vrolijk maakt. Maar wat betekent het volgen van ons eigen pad? Hoe ziet dat eruit? Wat zijn de gevolgen als we inderdaad dat pad volgen? En hoe maakt dat vrolijk? In deze blogpost volgen we het verhaal van de gevallen Hongaarse europoliticus József Szájer, die verre van vrolijk eindigde door zijn eigen pad juist niet te volgen – namelijk naakt aan een regenpijp hangend terwijl hij probeerde te ontsnappen aan de Brusselse politie.

Ons eigen pad volgen verwijst naar niets minder dan De Heldenreis zoals dat fantastisch is verwoord door Joseph Campbell in zijn epos The Hero With A Thousand Faces. Het volgen van ons eigen pad wijst naar de kunst van het voor onszelf leren voelen, observeren, denken en oordelen. Om het verschil te ontdekken tussen wat we geloven te willen en wat we daadwerkelijk nodig hebben. Meestal staan die haaks op elkaar.

De spanning tussen wat we geloven te willen en daadwerkelijk nodig hebben vormt in principe de basis voor elk interessant verhaal. In de film American Beauty uit 1999 is de hoofdpersoon een man van middelbare leeftijd in een midlifecrisis die een bloedhekel heeft aan zijn baan en wiens huwelijk een wrak is. Hij wordt nergens meer vrolijk van omdat hij zich ongewenst en onbemind voelt. Logisch dat hij naar een jongedame begint te verlangen, omdat hij weer de opwinding wil voelen van gewild en verlangd te worden. Dat verlangen echter eindigt in zijn dood. Terwijl hij het wellicht juist nodig had gehad om los te komen van zijn huidige situatie en omgeving. Daarmee had hij zichzelf de kans gegeven om tot zichzelf te komen. Natuurlijk zit daar het risico aan vast van een afkeurende omgeving die wellicht vindt dat hij ‘zijn verantwoordlijkheden verzaakt.’ Want wat gebeurt er als onze intrinsieke behoeften niet samenvallen met de eisen en wensen van onze omgeving, of dat nu onze familie, baas, kerk, samenleving of land is?

Besluiten om tijdelijk uit de rat race te stappen om onze innerlijke wereld te verkennen betekent dat we ons terugtrekken uit alle rollen die we dagelijks vervullen. Met andere woorden: we zullen fysiek een tijdje niet aanwezig zijn om onze ‘taken’ uit te voeren. Dat is allemaal prima zolang we het over een paar dagen of een week hebben. Maar probeer de reactie voor te stellen als we onze wens kenbaar maken om een paar maanden weg te gaan, of, de hemel verhoede, een jaar. In de meeste gevallen zal onze omgeving er alles aan doen om ons ervan te weerhouden onze behoeften na te streven, want wie gaat onze ‘leegte’ opvullen?

Willen we er echter oprecht achter komen wat wij als uniek individu nodig hebben, dan hebben we voldoende alleen-tijd nodig. Uiteraard varieert de hoeveelheid tijd per persoon, maar we kunnen nooit bekend raken met onze intrinsieke behoeften, talenten en passies, zolang we in de nabijheid van andere mensen zijn. Zij vertellen ons namelijk voortdurend wie wij zijn, of zouden moeten zijn, vanuit hun standpunt – net zoals wij anderen vanuit ons standpunt continue vertellen wie zij zijn, of zouden moeten zijn. Dat is even onvermijdelijk als water in de zee. Zonder de heldenreis te hebben gemaakt blijven we voor altijd gevangen in deze valstrik en zijn we nooit echt vrij.

De eerste moeilijke beslissing die genomen moet worden is dus het weerstaan van de angst van afkeuring uit onze omgeving. Het mooie is echter dat op het moment dat een moeilijke beslissing genomen wordt, er altijd hulp komt uit onverwachte hoek. Vraag iemand in een vreselijke en moeilijke situatie op wie hij/zij kan rekenen en 99% zal zeggen: “Weet je, ik had het nooit verwacht, maar hij/zij was er ineens helemaal voor mij.” Terwijl de meeste mensen op wie we dachten te kunnen rekenen nergens te vinden waren.

Dan komt het volgende deel. Wat gebeurt er als we helemaal alleen zijn, afgesneden van onze kleine gewoonten, gehechtheden en luxe? Wat gebeurt er als we een maand volledig offline gaan in een hutje in het bos? Welnu, ten eerste biedt het gebrek aan prikkels de kans om het onophoudelijke gebabbel in ons hoofd te kalmeren.[1] Dat gebabbel is meestal gericht op veronderstelde problemen en kan variëren van eindeloze to-do-lijstjes tot een weerzinwekkende afkeer van onszelf, anderen of de wereld als geheel.[2] Toch ontstaan deze problemen en overtuigingen slechts als bijproduct van het voortdurend samenzijn met anderen.

De aard van problemen is dat een bepaalde situatie door bepaalde mensen als onwenselijk wordt beschouwd. Een situatie op zichzelf is nooit een probleem omdat het geen mening over zichzelf heeft. Het zijn mensen die geloven dat situaties ongewenst zijn. Wanneer iemand een situatie als ongewenst beschouwd, dan, en alleen dan, wordt een situatie een probleem – voor DIE persoon! Dezelfde situatie kan voor iemand anders juist prima of zelfs gewenst zijn.

Het hangt van de mate van ongewenstheid en de hoeveelheid macht van zo'n persoon af of een poging zal worden ondernomen om de situatie naar wens te veranderen. Als ik een bekeuring krijg voor een snelheidsovertreding, wordt dat als een problematische situatie beschouwd als ik meen slachtoffer te zijn van onrecht. Maar hoe graag ik ook wil dat de bekeuring verdwijnt zonder ervoor te hoeven betalen, als gewone burger kan ik niet veel doen tegen grote bureaucratische systemen. In dit geval kost het mij uiteindelijk veel minder energie door te accepteren wat er is gebeurd en de volgende keer beter op de snelheidslimiet letten. Acceptatie van de situatie is wat ik hier nodig heb.

Aan de andere kant van het spectrum vinden we József Szájer, een Hongaarse europoliticus voor de rechtse Fidesz-partij (en voorheen rechterhand van Victor Orbán) die in december 2020 in Brussel werd gearresteerd wegens het overtreden van de Covid-regels. Meer in het bijzonder werd hij gearresteerd terwijl hij naakt aan een regenpijp hing terwijl hij probeerde een flat te ontvluchten waar een groep mannen een ‘friends with benefits’ feestje hadden. Dit incident was natuurlijk nogal smeuïg omdat hij in het publieke leven deel uitmaakte van de ultraconservatieve Fidesz-partij en een getrouwd familieman was.

Toch biedt de heer Szájer ons een interessante casestudy over wat er kan gebeuren als onze intrinsieke behoeften worden verwaarloosd ten gunste van wat we denken of geloven te willen. Want hoewel hij van nature homoseksueel is, was hij een van de belangrijkste architecten van het opstellen van de Hongaarse grondwet in 2011 die het einde van het legale homohuwelijk betekende. Waar komt die tegenstrijdigheid vandaan? Hierbij mijn visie als antwoord op die vraag.

Stel dat de kleine József opgroeide in een ultra-christelijk, conservatief milieu. Als seksualiteit überhaupt een gespreksonderwerp is zal hij tijdens zijn jeugd hoogstwaarschijnlijk een bekrompen, eenzijdig verhaal horen waarin homoseksualiteit op alle mogelijke manieren wordt veroordeeld. Met andere woorden: zijn cultuur vertelt hem dat homoseksualiteit slecht is. Probeer nu de kortsluiting voor te stellen als hij ergens in de puberteit plotseling seksueel geïnteresseerd begint te raken... in jongens! Het is duidelijk dat zijn aard (geaardheid, oftewel: natuur) homoseksueel blijkt te zijn, maar volgens zijn omgeving – zijn cultuur – is dat te verachtelijk voor woorden.

Hier zien we duidelijk de T-splitsing waar József voor staat. De ene kan opgaan betekent ‘trouw’ blijven aan zijn cultuur met het illusoire gevoel van veiligheid die zijn (conservatieve) omgeving biedt. De andere kant opgaan betekent het erkennen van zijn aard, zijn zelf, maar herbergt de mogelijkheid om zijn omgeving te moeten verlaten. Een erg moeilijke beslissing en het is geen verrassing dat József ervoor koos zijn natuur te onderdrukken ten gunste van zijn cultuur. Maar zoals we allemaal weten, zal de natuur altijd een manier vinden om boven te komen drijven...

Er ontstaat nu een splitsing in de persoonlijkheid van József. Bewust probeert hij zichzelf ervan te overtuigen dat hij niet gay is. Hij gaat daarmee zelfs zover dat hij trouwt en een gezin sticht. Maar hoe meer hij zijn aard onderdrukt, hoe meer deze in zijn onderbewustzijn naar boven komt door middel van gedachten, fantasieën, verlangens en driften. Hoe meer die groeien, hoe groter de behoefte om er aan te voldoen. Aangezien hij denkt er niet open over te kunnen zijn gaat dat deel van zijn gedrag ‘undercover.’

We kunnen er echter alles op verwedden dat hij na elke seksuele ontmoeting met een man zichzelf veroordeelt, zoals hij ervan overtuigd is dat zijn omgeving zou doen als ze erachter zouden komen. Hij wordt verscheurd tussen zijn cultuur en zijn natuur. Aangezien willen als een bewuste actie wordt beschouwd kunnen we stellen dat hij zijn cultuur wil, omdat hij die boven zijn natuur stelt (die hij niet wil). Maar is wat hij wil ook wat hij nodig heeft?

Laten we onze gedachtelijn voortzetten. József beklimt de politieke ladder en wordt op een gegeven moment zelfs de rechterhand van Orbán. Dan krijgt hij, als door een wonderbaarlijke kracht, de kans om de Hongaarse grondwet mede op te stellen. Het is niet moeilijk voor te stellen dat József dit interpreteert als een teken van God om, zoals zijn cultuur dicteert, zijn geloof en trouw op de proef te stellen. Daarbij kan hij zichzelf er tegelijkertijd prima van overtuigen dat als hij het homohuwelijk in Hongarije onwettig zou maken, hij zeker zou ‘genezen’ van zijn innerlijke demonen. Plotseling wordt duidelijk waar zijn motivatie vandaan kwam om ervoor te zorgen dat deze amendementen in de definitieve versie van de grondwet zouden worden opgenomen – wat inderdaad gebeurde.

Op persoonlijk vlak veranderde er uiteraard niets voor József. Stel zijn hopeloosheid eens voor als hij zich opnieuw seksueel aangetrokken voelde tot een man nadat de nieuwe grondwet van kracht was geworden. Hopeloosheid veranderde in onzorgvuldigheid wat uiteindelijk leidde tot zijn arrestatie.

Sociaal gezien echter waren de effecten van zijn innerlijke demonen schadelijk voor de Hongaarse gay gemeenschap. Want waar József zich op persoonlijk vlak in een hoogst ongewenste – en dus voor hem problematische – situatie bevond, had hij in tegenstelling tot de meeste mensen de politieke macht om de legaliteit van het homohuwelijk teniet te doen. Daardoor lijdt een hele gemeenschap nog steeds vanwege de innerlijke demonen van één individu.[3]

Uiteindelijk is het vrij onduidelijk wat er van József is geworden, afgezien van het feit dat zijn politieke carrière voorbij was. Maar wat had er kunnen gebeuren als hij ervoor had gekozen trouw te blijven aan zijn aard? Nu, om te beginnen zou een hele gemeenschap hoogstwaarschijnlijk niet het slachtoffer zijn geworden van de grillen van één man. Daarnaast, en veel waarschijnlijker voor hemzelf, zou hij er een stuk gezonder en sterker uit zijn gekomen. Toegegeven, in zijn specifieke geval zou de keuze om uit de kast te komen enorme moed hebben gevergd en als een ongelooflijke sprong in het diepe worden beschouwd. Door ervoor te kiezen dit niet te doen, ontzegde hij zichzelf de kans om erachter te komen op wie hij werkelijk kon rekenen, wie ‘zijn’ mensen waren met wie hij langdurige vriendschappen en relaties kon opbouwen. In plaats daarvan werd hij verscheurd door angst tussen ontdekt te worden binnen zijn eigen gemeenschap en vluchtige, oppervlakkige relaties met mannen in zijn schaduwbestaan. Hij ontzegde zichzelf de kans om zich te ontwikkelen en te groeien, zowel als uniek individu en als wezen dat volledig verbonden was met het universum als geheel.

Ik ben dus inderdaad geneigd te stellen dat József het nodig had gehad om uit de kast te komen. Echter is dat geen oordeel over zijn gedrag omdat ik oprecht niet durf te zeggen wat ik zou hebben gedaan in een dergelijke situatie. Maar als hij die stap had gezet dan zou dat vrijwel zeker het begin van zijn heldenreis zijn geweest. Een reis die de aanvang had kunnen markeren van een betekenisvol en voedend leven, zowel voor hemzelf als voor anderen.

Het mooie is dat hij het volledig zelf en voor zichzelf zou hebben gedaan, zonder opdracht te hebben gekregen van buitenaf. Als zo’n ervaring eenmaal is doorleefd komen we aan de andere kant boven water als een meester van twee werelden die zich vrij kan bewegen tussen het alledaagse en het alles overstijgende, omdat we dan wéten dat zonneschijn en regen elkaar onophoudelijk afwisselen. En dat maakt vrolijk, want zodra we zonder enige twijfel en diep van binnen weten dat pijn en plezier elkaar net als regen en zonneschijn onophoudelijk afwisselen, hoeven we nooit meer ergens bang voor te zijn. Dat geldt voor iedereen die op de persoonlijke heldenreis gaat.

Bovendien laat ons Hongaarse voorbeeld duidelijk zien hoe schadelijk een bekrompen, eenzijdige opvoeding voor kinderen kan zijn. Daarom heb ik een welkomstbericht opgesteld voor elk kind dat onlangs uit deze wereld is gekomen. Moge het inspireren en zorgen voor vrolijkheid.

“Welkom, kleine mens. Wij worden je ouders genoemd. Wij leiden ons leven volgens bepaalde regels en richtlijnen en die zullen we jou leren. De kans bestaat dat je er op een dag achter komt dat deze niet passen bij jouw specifieke aard. Daarom wordt je aangemoedigd om ons alles te vragen wat er in je opkomt. Als wij je vraag niet kunnen beantwoorden, zullen we je aanmoedigen om de antwoorden elders te vinden. Ten alle tijden zul je worden aangemoedigd om alle gedachten en gedragingen die van nature uit je opkomen te onderzoeken.

“Daarbij wordt je beschouwd als een burger van een bepaald land. We zullen je leren over landen, de huidige wetten van dit land en je informeren over de mogelijke gevolgen als je die wetten overtreedt. Daarnaast bestaat er ook nog zoiets als ongeschreven wetten. Dat zijn meer sociale richtlijnen, wat betekent dat de meeste mensen in een samenleving van je verwachten dat je bepaald gedrag vertoont omdat dat zogenaamd ethisch is. Er zijn geen juridische gevolgen als je je niet aan de sociale richtlijnen houdt, maar kan wel gevolgen voor je hebben. We zullen je leren hoe dat werkt en hoe je door anderen behandeld kunt worden als je je wel of niet aan ongeschreven wetten houdt.

“Je zult ook problemen tegenkomen in het leven. Dit is onvermijdelijk, dus probeer ze niet te vermijden. Leer in plaats daarvan de aard van problemen herkennen en begrijpen. Wat is een probleem? Hoe is het een probleem geworden? Waarom is het een probleem voor jou? Is er op dit moment een oplossing nodig of is er tijd om nog eens over het probleem na te denken? Als je de aard van problemen kent, weet je dat er zich altijd een oplossing zal aandienen, vaak zonder enige bewuste inspanning van jou.

“Op een gegeven moment zul je onderscheid maken tussen je geest en lichaam, of tussen spirit en materie. Leer meer over hen en begrijp hoe ze voortdurend met elkaar communiceren – ze communiceren nooit niet. Leer vervolgens hoe de communicatie tussen je eigen organisme en je omgeving werkt – ook zij communiceren nooit niet. Onthoud: Gedachten en handelingen die bij je aard horen, gaan gepaard met een rustige geest en een ontspannen lichaam. Gedachten en handelingen die niet tot je aard behoren, gaan gepaard met een verstoorde geest, onophoudelijk gebabbel en een stijf, rigide lichaam.

“Leer te zien dat het leven een continu veranderend proces is. In jou sterven cellen af en worden er nieuwe aangemaakt. In jouw organen vinden voortdurend chemische veranderingen plaats. Afhankelijk van je activiteiten en omstandigheden verandert je denken voortdurend als gevolg van duizenden synapsen die in je hersenen worden afgevuurd. Met andere woorden: veranderingen in je lichaam en geest vinden eindeloos plaats en zijn onvermijdelijk. Dit proces komt overeen met alles wat je gaat waarnemen en ervaren: alles wat je ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt is eeuwige verandering. Dit is niets waar je bang voor hoeft te zijn. Sterker nog, zodra je het leert omarmen kun je er met je hele zijn van genieten.

“Tijdens het opgroeien ga je jezelf verliezen. Dat wil zeggen dat je een persoonlijkheid ontwikkelt die aan je naam verbonden is. Voordat je de tools hebt om te beschrijven wat je ervaart, heb je een onpersoonlijke kijk op de wereld. Zodra je leert communiceren met mensen, ontwikkel je een persoonlijkheid. In deze fase raak je verstrikt in de wereld van tegenstellingen. Dat is noodzakelijk en onvermijdelijk. Omarm het. Je leert de betekenis kennen van woorden als goed, kwaad, liefde, haat, passie, rede, goedkeuring, teleurstelling, leven en dood. Omdat het levensproces een voortdurende verandering is, zul je leren dat elke toestand waarin je je bevindt op een gegeven moment zal overgaan en in een andere toestand zal veranderen. Altijd.

“Als je ten slotte het gevoel hebt dat je gevangen zit in de wereld van tegenstellingen, ga dan op zoek naar wie of wat je werkelijk bent. Want de naam die we je geven en je persoonlijkheid zijn niet wie je bent. Je naam is slechts een symbool dat naar jou wijst, een uniek lichaam-geest-organisme. In die zin heeft je naam dezelfde functie als een vinger die naar de maan wijst. Jouw naam is een communicatie hulpmiddel dat nodig is om met andere mensen samen te leven. Gebruik het als hulpmiddel maar verwar het niet met je ware wezen – net zoals je de vinger niet moet verwarren voor de maan.

“Oh ja, en vergeet niet om veel plezier te hebben!”

Vrolijke groetjes,
Erik Stout

[1] Ons brein kan worden beschouwd als een prikkel verwerker. Hoe meer prikkels, hoe meer er verwerkt moet worden en hoe harder het ‘aan’ staat. De methodologie van een Vipassana-meditatieretraite haalt nagenoeg alle prikkels uit de omgeving weg (zoals die in elke stad te vinden zijn in de vorm van niet aflatende stromen mensen in alle vormen van vervoer, flikkerende schermen en schreeuwende neonreclames) waardoor de hersenen eindelijk rust krijgen. In die rust krijgt ons intrinsieke wezen de kans om zich vanuit het onderbewustzijn in ons bewustzijn te manifesteren; ergo ons ware zelf kan zich tonen.

[2] “Het denken komt voort uit falen. Als de actie bevredigend is, blijft er niets meer over om de aandacht op te vestigen.” Citaat door Lancelot Whyte.

[3] Als we op deze theorie af mogen gaan, zou het de acties van iedereen die we ‘monsters’ noemen in een iets ander perspectief plaatsen.

vrolijk zijn, lezenErik StoutNovember 19, 2023zelfonderzoek, filosofie1 Comment