Om je gezond te lachen!

Leestijd: 8 minuten

Image: qimono

Vraag: Hoeveel psychiaters zijn er nodig om een gloeilamp te vervangen?
Antwoord: Slechts één, maar de gloeilamp moet wel echt vervangen WILLEN worden.

In de behandeling van chronische en slecht begrepen ziekten is humor meestal ver te zoeken. Bij acute gezondheidsproblemen zoals sport - of verkeersongevallen, waarbij verwondingen voornamelijk fysiek zijn, is snelle medische actie onmisbaar en valt er weinig te lachen. Maar in het geval van chronische, onbegrepen gezondheidsproblemen lijkt de genezende waarde ervan vaak over het hoofd te worden gezien. In deze blogpost gaan we humor en schaterlachen bespreken. We gaan in op fysiologische veranderingen die erdoor kunnen worden veroorzaakt en waarom dat behulpzaam kan zijn in de omgang met chronische, slecht begrepen en vaak stress gerelateerde gezondheidsproblemen.

De clou van een grap ontstaat wanneer twee afzonderlijke referentiekaders met elkaar in contact komen en een nieuwe betekenis genereren. In het geval van de bovenstaande grap zijn dat de fysieke vervanging van de gloeilamp en de algemene houding van psychiaters ten opzichte van hun patiënten. Omdat we allemaal ons unieke referentiekader hebben, is er altijd een kans we een ander tegenkomen met een grappige clou als gevolg (denk aan koddige miscommunicaties zoals: “Hoe laat is het?” “Zes Euro vijfentwintig.”)

De snelste manier om in een open, ontspannen modus te komen is door een oprechte, spontane schaterlach diep vanuit de buik. Hoe ernstig we een situatie ook ervaren, wanneer iets onverwachts een oprechte schaterlach veroorzaakt zijn onze zorgen even vergeten. En het mooie is dat het op elk moment kan voorkomen omdat iets dat we als grappig beschouwen altijd kan gebeuren.

Image: blackstarvideo

Het is bekend dat humor en oprecht schaterlachen gunstig kunnen zijn voor onze gezondheid. Op psychologisch niveau vermindert het alles wat als een bedreiging wordt gezien. Daardoor kunnen we in een ontspannen en speelse staat komen en genieten van het moment, immers zonder bedreiging kunnen we onze verdedigingsmuur laten vallen.

Op fysiologisch niveau betekent ontspannen vooral een afname van de spierspanning (van de houding- en bewegingsspieren) en een vertraging van hartslag en ademtempo. Hoge spierspanning, hartslag en ademtempo zijn onmisbare delen van ons afweersysteem, met name om ons te beschermen tegen acute dreiging. Maar ze kunnen schadelijk worden wanneer gezondheidsproblemen of ziekten maanden of zelfs jaren aanhouden; vooral wanneer de omstandigheden waaronder ze voor het eerst werden gedetecteerd steeds waziger in ons geheugen worden.

Hoe langer gezondheidsproblemen blijven hangen, hoe meer ze de neiging hebben om een 'normaal' deel van het leven te worden. Maar vooral wanneer we te maken hebben met chronische gezondheidsproblemen waarvan de bron of start onbekend is, zal het niet weten hoe het is ontstaan of waarom het nog steeds niet beter wordt ons hoogstwaarschijnlijk in een voortdurende stressreactie houden. Dat betekent dat we vanaf een bepaald moment worden getriggerd in stressreacties zonder ons ervan bewust te zijn, waardoor onze hartslag, ademtempo en skeletspierspanning bijna continu op een veel te hoog niveau blijven, terwijl herstelsystemen zoals onze spijsvertering en immuniteit beginnen te wankelen.

Onmiddellijk wordt een neerwaartse vicieuze cirkel duidelijk. Voortdurend zorgen maken over onze toestand wordt door het brein gezien als een bedreiging. Vervolgens jaagt het ons afweersysteem aan door middel van onze stressreactie. Als dat de hele dag doorgaat, verbruikt onze afweer veel te veel energie met als gevolg dat het overwerkt raakt. Terwijl aan de andere kant van het spectrum ons spijsverteringsstelsel steeds moeilijker onze interne brandstoftank bij kan vullen en ons immuunsysteem het steeds moeilijker vindt om ons te beschermen tegen bedreigingen zoals bacteriën, virussen en wat dies meer zij. En aangezien ons traditionele gezondheidszorgsysteem vaak tekort lijkt te schieten in het omgaan met chronische gezondheidsproblemen die buiten de studieboeken vallen, wordt het duidelijk dat we originele en creatieve ideeën nodig hebben om ermee om te gaan. Maar die komen alleen boven drijven als we in een ontspannen en speelse stemming zijn.

Image: StockSnap

Een typisch kenmerk van een speelse stemming is dat we ons niet bedreigd voelen. Ons afweersysteem heeft veel minder energie nodig omdat er geen dreiging wordt waargenomen. Die energie komt beschikbaar voor onze herstelsystemen, waarmee ze hun hoofdtaak kunnen starten: herstellen (oftewel onder andere onze interne brandstoftank vullen en bescherming tegen bozeriken). Een speelse stemming biedt de mogelijkheid om een neerwaartse vicieuze cirkel te doorbreken, zowel psychologisch als fysiologisch. Een grappige gebeurtenis gevolgd door een spontane schaterlach staan bekend als de snelste manier om in die stemming te komen.

Helaas lijkt humor vaak taboe in zaken als ziekte of dood omdat ze bijna uitsluitend in het rijk der ‘ernstige’ zaken lijken te vallen. Volgens de comedy-acteur John Cleese stamt deze houding uit een fundamenteel misverstand van het verschil tussen ernstig en plechtig.[1] Hij stelt dat een groep mensen extreem ernstige zaken zou kunnen bespreken – zoals chronische gezondheidsproblemen – en er om zou kunnen lachen zonder enig respect voor het onderwerp te verliezen. De  herdenkingsdienst voor zijn Monty Python collega Graham Chapman bijvoorbeeld had veel humor.[2] Dat maakte de dienst zowel inspirerend als louterend.

Cleese stelt dat plechtigheid daarentegen alleen maar dikdoenerigheid dient. Hij lijkt een punt te hebben, want humor heeft ook een nederig effect in de zin dat het ons doet beseffen dat niet alles kan worden gecontroleerd door pure wilskracht en inspanning. Oprecht schaterlachen is daarom ook een vorm van loslaten. Plotseling valt het gewicht van de verplichting om alles eindeloos te controleren weg. Zowel in lichaam als geest ontstaat ruimte: houding- en bewegingsspieren ontspannen en maken plaats voor bloed en informatie om door respectievelijk bloedvaten en zenuwen te stromen en angstige gedachten maken ruimte voor het opkomen van creatieve ideeën, waardoor de mogelijkheid tot verandering in perceptie ontstaat. Wanneer dat gebeurt hebben we onze eerste stappen gezet op het pad van acceptatie, wat meestal samengaat met een stevige toename van ontspanning en herstelkracht.

Zodra een onderwerp echter als ongepast wordt beschouwd voor respectabele spot, hebben we onszelf in een loopgraaf geplaatst. In deze gesloten modus is geen creativiteit mogelijk omdat we slechts onze eigen meningen en opvattingen met hand en tand aan het verdedigen zijn. In zo’n situatie laten spontaniteit en creativiteit niets meer van zich horen.

Image: giselaatje

Een schaterlach daarentegen ontstaat altijd spontaan. Zelfs als je naar een reeds bekende grappige sketch kijkt is de oprechte schaterlach nog steeds een spontane gebeurtenis. Maar niet elke vorm van lachen brengt ons in een open, ontspannen modus. De zogenaamde nerveuze of ‘schraperige’ lach is vaak een uitdrukking van angst, schaamte, ongemak of verwarring, in plaats van vermaak. Niet zelden is het een fysieke reactie als gevolg van te veel stress. Bijvoorbeeld, als we tijdens een vergadering opeens een wind laten. We gebruiken lachen dan waarschijnlijk als een middel om onze schaamte te verbergen.[3]

Het verschil tussen een oprechte schaterlach en een nerveuze schraaplach is dat de eerste een spontane uitbarsting van vreugde is (of begrip) terwijl de laatste altijd het resultaat is van onze bewuste inspanningen om iets te verbergen. Dat is de reden waarom een oprechte schaterlach gevoelens van ontspanning en opluchting veroorzaakt, terwijl de schraaplach daarentegen de spanning juist verhoogt. De eerste biedt helende kracht bij het omgaan met chronische 'vage' gezondheidsproblemen, de tweede niet.

Natuurlijk is het onmogelijk om op commando spontaan te lachen. Als we bovendien niet lekker in ons vel zitten is het vaak moeilijk om de lichtere kant van het leven te zien. Maar hoe plechtiger en ijveriger we ons inspannen om 'onszelf te verbeteren' of 'beter te worden', hoe moeilijker het wordt. Daarom kan het gebruik van humor als middel om de vicieuze cirkel te doorbreken niet alleen effectief zijn, maar ook verzachtend want we worden wat liever voor onszelf.

Lachen is bovendien besmettelijk. Zodra wij iemand met de slappe lach zien waarbij tranen over de wangen rollen en onophoudelijk op de dijen wordt gekletst, gaan we meestal solidair meedoen. Zelfs als het gelach ‘slechts’ door luidsprekers komt. Mensen zien en horen lachen produceert bijna altijd gelach door degene die kijkt en luistert. Op basis van dit principe gebruiken sitcoms die zonder studiopubliek worden opgenomen al sinds het midden van de 20e eeuw geluidsopnamen met lachsalvo’s. Bovendien heeft iedereen in het verleden humoristische referentiepunten. Dat kunnen grappige films, series, video's, cabaret of stand-up comedy helden zijn. Kijk ze eens terug en ontdek of ze nog net zo grappig zijn als toen je ze voor het eerst zag.

Dus als je er puf voor hebt, gun jezelf een avond onbeschaamd lachen. Wees fantasierijk, gedraag je speels en kijk naar je favoriete komedies, cabaret en sitcoms; alles wat je aan het lachen maakt is toegestaan. Een van de films waar ik nog steeds onbeschaamd hard en spontaan om kan lachen is de eerste Police Academy film. Gaat werkelijk helemaal nergens over en dat is ook precies de bedoeling.[4] De scene waar commandant Lassard een diapresentatie van live commentaar moet voorzien blijft onovertroffen grappig.

Image: Richard Beukelaar Photography

Een andere dimensie wordt toegevoegd wanneer we samen met anderen lachen. Wanneer de omstandigheden het toelaten is het ten zeerste aan te bevelen om vrolijke momenten met dierbaren door te brengen. Wees speels en drijf de spot met en over onszelf, elkaar en elk onderwerp wat maar ten tafel komt. Kijk hoe ver het geridiculiseerd kan worden, want respectabele spot herbergt het potentieel om louterend te werken.

Eén detail is belangrijk te onthouden: om humor werkelijk bij te laten dragen aan herstel dienen we ervoor te zorgen dat we jolige momenten alleen met mensen doorbrengen bij wie wij ons helemaal op het gemak voelen. Wat er ook wordt gezegd of gedaan, het is allemaal goed – zelfs als we grappen maken over onze gezondheidsproblemen. Want zodra iemand op onze knoppen drukt, of het nu bedoeld of onbedoeld is, gaat ons afweersysteem weer aan en zijn we weer terug in energie-lekkend stressreactieland.

Het spreekt voor zich dat de beste humor spontaan ontstaat. We kunnen spontaniteit net zo min plannen als we humor met een druk op een knop kunnen activeren. Maar het is zeker mogelijk om een omgeving te creëren waarin humor en spontane schaterlachen waarschijnlijk en makkelijk opkomen. Vooral als we niet lekker in ons vel zitten kan dat precies zijn wat een holistisch arts zou aanbevelen.

Samenvattend pretendeert lachen zeker geen remedie (of panacee) te zijn voor chronische en/of onbegrijpelijke gezondheidsproblemen. Maar het kan een welkome bijdrage leveren om onze geest te verlichten - met daarbij de eerder genoemde herstellende fysiologische effecten - en een veelzijdige, creatieve kijk op het vinden van een bevredigende oplossing mogelijk te maken.

Vrolijke groetjes,
Erik Stout

Meer lezen over de helende werking van schaterlachen op onze gezondheid:
15+ Health Benefits of Laughter (healthian.com - Engelstalig)
Anatomy of an Illness door Norman Cousins (boek - Engelstalig)

Featured image: OurWhiskeyFoundation

[1] John Cleese is beroemd om zijn werk met het baanbrekende surrealistische en absurdistische komediegezelschap Monty Python's Flying Circus, evenals het spelen van Basil Fawlty in de Britse sitcom Fawlty Towers.

[2] Aangezien Graham Chapman vermoedelijk de eerste man was die ooit op de Britse televisie het woord "shit" zou hebben gezegd, zou het hem hebben behaagd om te weten dat Cleese waarschijnlijk de eerste man ooit was die het woord "fuck" tijdens een Britse herdenkingsdienst zou hebben gezegd (namelijk die van Chapman in 1989).

[3] Een interessant kenmerk van natuurverschijnselen zoals windjes en boertjes laten of de hik, is dat ze spontaan optreden. Onze pogingen ze te onderdrukken geeft een interessant inzicht in onze algemene houding ten opzichte van de natuur.

[4] Waardoor het eigenlijk een Zen film is.