Over de Aard van het Leven
Leestijd: 9 minuten
Vanaf de oorsprong van een rivier stroomt een druppel naar beneden totdat het deel wordt van een oceaan.[1] Op een gegeven moment zal het verdampen en als wolk deel van de lucht worden. Dan wordt de wolk teruggeblazen naar het land en als het koud genoeg is valt de druppel als sneeuw. Wanneer de druppel smelt gaat het weer deel uitmaken van beekjes en rivieren.
De druppel verandert voortdurend van positie en vorm. In vloeibare vorm beweegt het met een rivier zijwaarts en naar beneden. Wanneer de druppel verdampt, verandert het van vloeistof in gas en beweegt het omhoog. Als onderdeel van een wolk beweegt het zijwaarts totdat het als regen weer naar beneden valt. Of wanneer de druppel bevriest en sneeuw wordt, verandert het van gas naar vast en beweegt het naar beneden. In het geval dat de druppel deel gaat uitmaken van een gletsjer beweegt het nog steeds – hoewel onmogelijk voor ons om bewust te waar te nemen.
De aard van het leven is dus continue verandering: verandering van positie die beweging wordt genoemd en verandering van vorm die transformatie wordt genoemd. Alles verandert voortdurend van positie en vorm. Een rups beweegt zich bijvoorbeeld voort op de bosgrond. Na een tijdje woont zij in haar zijdeachtige cocon, waar zij verandert in een vlinder. Na het verlaten van de cocon beweegt zij zich door de lucht. Nadat zij sterft verandert ze weer in grond en voedsel.
Op moleculair niveau bewegen en transformeren cellen continu in het rupsen- en later het vlinders-lichaam. Ook al lijkt de rups niet te bewegen terwijl zij in zijn cocon zit, binnen in haar lichaam is nog steeds constante beweging en transformatie. Bovendien gaat de verandering na het sterven van de vlinder onverminderd door als gevolg van voortdurende chemische processen, en/of als voedsel voor andere dieren. In feite is verandering zo alomtegenwoordig dat het onmogelijk is voor ons denkvermogen om te bevatten.
Aangezien we ons amper bewust zijn van het overgrote deel van deze alomtegenwoordige en eeuwige beweging en transformatie, lijkt het magisch te zijn. Het is er, maar buiten bereik van onze bewuste aandacht. Ter illustratie kijken we eens goed naar het plaatje. Eerst zien we twee gezichten tegenover elkaar staan. Bij het zien van de gezichten vormt het wit de achtergrond en wordt het genegeerd. Maar als we nog een keer kijken verandert het wit in een kelk. Nu is het zwart de achtergrond geworden.
Proberen we echter zowel de kelk als de gezichten op precies hetzelfde moment te zien, blijkt dat onmogelijk. Dat komt omdat we onszelf in de loop van de tijd hebben getraind om bewust te zijn van het object (gezichten en kelk), maar zijn we vergeten dat objecten alleen tegen een achtergrond kunnen worden gezien en onderscheiden. Toch bestaan object en achtergrond tegelijkertijd en vormen ze een geheel waar het een niet zonder het andere kan bestaan.
Hetzelfde geldt voor veranderingen van positie en vorm: we kunnen verandering alleen waarnemen als de beweging of transformatie plaatsvindt binnen een bepaald gedeelte van een spectrum (d.w.z. met een bepaalde snelheid en binnen een voor ons waarneembare bandbreedte). Met onze ogen kunnen wij bijvoorbeeld licht detecteren, maar geen UV-licht of infrarood. Bergen, gebouwen en wegen eroderen, maar die transformatie is te traag voor ons om bewust waar te nemen. Hetzelfde kan worden toegepast op groeiende vegetatie en bomen. Bovendien beweegt de aarde rond haar eigen as en draait rond de zon. Maar hoe hard we ook proberen, we kunnen die bewegingen niet bewust voelen of opmerken.
Eigenaardig is echter het fenomeen dat wanneer we ouder worden, we meer en meer weerstand beginnen te bieden aan verandering. We 'voelen ons oud' omdat we niet meer kunnen sporten, werken of drinken als toen we nog 20 waren. We houden wanhopig vast aan een beeld van ons jongere zelf om de illusie te creëren dat we nog steeds onoverwinnelijk zijn. Maar de enige reden waarom we in onze jongere jaren onoverwinnelijk voelen, is omdat we geen ervaring hebben en dus geen idee hebben van wat het betekent om volwassen te zijn. Zodra de huid echter begint te rimpelen of het haar begint uit te vallen, proberen vrouwen en mannen dat op alle mogelijke manieren te verbergen. Wat de reden ook is, veroudering wordt beschouwd als een probleem dat moet worden opgelost. En de belofte dat het verouderingsproces kan worden gestopt, of zelfs omgekeerd, is lucratieve business: cosmetica is een $532 miljard dollar industrie in 2018.[2] Veel mensen geloven dat het natuurlijke verloop kan worden gecontroleerd en zijn bereid om er diep voor in de buidel te tasten.
Laten we twee belangrijke factoren bespreken die onze controlebehoefte en verlangen naar status quo in stand houden, om te beginnen het fenomeen taal.
Wij begonnen dingen en gebeurtenissen voornamelijk voor communicatiedoeleinden te definiëren en namen te geven. Als ik je wil vertellen hoe mooi onze dag aan zee was, dan is het handig als ik je niet naar het strand hoef te slepen om aan te wijzen waar ik de dag heb doorgebracht. We bedachten de woorden 'strand' en 'zee' zodat we over die plaatsen konden communiceren zonder er fysiek bij te hoeven zijn.
Een onvermijdelijke nageboorte van het definiëren en benoemen van dingen en gebeurtenissen is dat het steeds moeilijker wordt om ons voor te stellen dat ze veranderen in iets anders. Maar hoe onmisbaar ook voor menselijke communicatie, definities en namen zullen objecten of gebeurtenissen niet op wonderbaarlijke wijze voor altijd in hun huidige staat bevriezen. Een eikel is geen eik, maar zal er onvermijdelijk in veranderen. Een eicel en een zaadcel zijn anders dan een mens, maar onvermijdelijk zullen ze er in veranderen. Pinkpop lijkt elk jaar hetzelfde festival, maar is dat feitelijk natuurlijk nooit. Alles beweegt en transformeert oneindig. Maar namen en definities zorgen ervoor dat we het tegenovergestelde gaan geloven, en als gevolg daarvan ontwikkelen we een bijzondere genegenheid voor status quo; een sterk verlangen dat dingen blijven zoals ze zijn, om te stoppen met veranderen. Hoe meer we geconfronteerd worden met de onvermijdelijkheid van continue verandering, hoe meer we lijden.
Een tweede factor is te vinden in de opvoeding van kinderen. Volwassenen dragen meestal hun persoonlijke referentiekaders over op hun kinderen als zijnde goed. Daarom zal alles buiten dat referentiekader standaard op zijn minst als vreemd worden beschouwd, zo niet als ronduit inferieur; vooral wanneer een kind opgroeit in een omgeving waar het stellen van vragen als irritant wordt beschouwd. Wanneer een kind wordt ontmoedigd of, nog erger, gestraft als het ‘te veel’ vragen stelt, kan het de eerste verhaal illusie ontwikkelen: het dogma dat elke eerste versie van een verhaal geaccepteerd dient te worden zonder het te wegen tegen verschillende opvattingen. Het kind leert niet om haar eigen oordelen te ontwikkelen op basis van vertrouwen op de eigen ervaring, maar eerder dat elke opgelegde visie de ‘juiste’ is; ongeacht of die visie in overeenstemming is met de individuele aard van het kind. Dat kan potentieel bijdragen aan innerlijke strijd later in het leven, bijvoorbeeld als iemand met een zorgzame aard opgroeit in een zeer competitieve omgeving.
Het meest opvallend zijn de vaak nogal rigide referentiekaders met betrekking tot politiek, religie, nationalisme, familie, seks en geld. Maar werkt ook door in minder voor de hand liggende gedragingen. Houden we bijvoorbeeld als kind niet van spruitjes dan hebben we de neiging om dat later in het leven te cultiveren tot een overtuiging. Maar dat doet ook geen recht aan onze eigen steeds veranderende natuur. Zoals alles verandert ook onze smaak met de jaren, dus we kunnen onszelf een delicatesse onthouden vanwege een aangeleerde overtuiging – in tegenstelling tot vertrouwen op onze eigen ervaring en die spruitjes later in het leven een tweede kans te geven.[3]
We creëren mentale beelden waarmee we de wereld proberen te begrijpen. Zodra de eerste verhaal illusie een deel van onze programmering is geworden, willen we die mentale beelden steeds meer vasthouden. Zelfs wanneer dat mentale beeld disfunctioneel blijkt te zijn of gewoon onjuist, houden we er liever aan vast dan het los te laten. Maar aangezien de aard van het leven verandering is, zijn alle pogingen om dingen of gebeurtenissen volledig te beheersen uiteindelijk zinloos.
Bovendien wordt een wereld zonder verandering een fenomenaal saaie plek. Probeer je voor te stellen dat alles – en iedereen – vanaf dit moment bevroren zal zijn in hun ontwikkeling. Er verandert niets meer, we hebben de staat van ultieme status quo bereikt. Na verloop van tijd weten we precies wat collega's gaan zeggen bij de koffiemachine, of familieleden op verjaardagsfeestjes. Even later hebben we alle uithoeken van de aarde bereisd en al het aardse ervaren wat ervaren kan worden. Het duurt even, maar uiteindelijk wordt alles en iedereen volledig voorspelbaar. Iedereen zit voor altijd vast in Groundhog Day.[4] Probeer je voor te stellen dat je voor altijd tot het einde der tijden de ouder bent van een huilbaby van 4 jaar. Daarom is totale controle totale verveling en neemt alle plezier en verwondering uit het leven. Verandering, en de onvoorspelbaarheid die het creëert, is het hoogst noodzakelijke zout in de soep.
Zodra de aard van het leven wordt begrepen, kunnen het vasthouden aan status quo en de verslaving aan controle wegvallen. We kunnen letterlijk weer gaan bewegen en ademen zonder beperkingen. Bovendien wordt de onwenselijkheid van het eeuwig willen leven duidelijk. Want de schoonheid van het leven ligt in verandering. Hoe zou de aarde eruit zien zonder de veranderende kleuren van de seizoenen? Zonder kinderen, puppy's of kittens te zien opgroeien? Zonder het bloeien en vergaan van bloemen? Zonder een machtige onweersbui en een regenboog aan het eind te ervaren? Zonder een ouder echtpaar hand in hand op een boulevard te zien wandelen? Zonder onverwacht bezoek van een oude vriend? Zonder iets te bereiken waarvan we nooit dachten dat we het zouden kunnen?
Daarom creëert het begrijpen van de aard van het leven acceptatie, ontspanning en waardering voor verandering. In plaats van te proberen in het verleden te leven, gaan we erkennen dat elke fase van het leven passende arrangementen heeft. Als we jong zijn en vol fysieke kracht is het natuurlijk om vooral onze fysieke capaciteiten te onderzoeken en ontwikkelen; als we ouder worden kunnen we fysiek in vorm blijven en tegelijkertijd steeds meer onze mentale of psychologische vermogens verkennen.[5] Probeer je voor te stellen hoeveel tijd er plotseling beschikbaar komt als we ons geen zorgen meer hoeven te maken over dingen die we toch niet kunnen beheersen (zoals veroudering bijvoorbeeld). Opeens is er geen excuus meer om dat boek niet te schrijven, gitaar te leren spelen, of die reis bovenaan onze bucketlist te maken. Dus omarm verandering in al zijn facetten en heb de sereniteit om de dingen te accepteren die we niet kunnen veranderen, de moed om de dingen te veranderen die we kunnen, en de wijsheid om het verschil te kennen.
Vrolijke groeten,
Erik Stout
[1] Een gemakkelijk over het hoofd te zien feit is dat druppels in stroompjes, watervallen, rivieren of waar dan ook, nooit tegen de stroom in bewegen.
[2] Nagenoeg het equivalent van het BBP van België: $542,8 miljard dollar in 2018.
[3] Het sterke verlangen om objecten en gebeurtenissen te bevriezen ligt ten grondslag aan het belang van het maken van een onuitwisbare eerste indruk. Zodra de eerste verhaal illusie deel uitmaakt van onze programmering, gebaseerd op te veel variabelen om op te noemen, wordt een vreemdeling binnen enkele seconden beoordeeld en zal dat oordeel voor altijd dragen – ongeacht hoeveel het in de toekomst verandert of afwijkt van de realiteit.
[4] Groundhog Day is een komediefilm met Bill Murray als TV-weerman die het jaarlijkse Groundhog Day-evenement behandelt. Hij wordt dan gevangen in een tijdlus, die dezelfde dag steeds opnieuw beleeft.
[5] Daarom is het mij nog steeds een raadsel waarom we onze jongeren in klaslokalen plaatsen waar ze alles mogen doen behalve hun fysieke capaciteiten aanspreken en gebruiken.