Leestijd: 12 minuten

Ooit werkte ondergetekende als fysiotherapeut toen een oudere dame binnenkwam. Ze liep als de klokkenluider van de Notre Dame en had blijkbaar veel pijn. Na haar verhaal te hebben gehoord bleek ze slechts door haar rug te zijn gegaan, wat meestal een vrij onschuldige blessure is maar wel gemeen zeer kan doen.

Aangezien het oude besje niet medisch was opgeleid, was ze bang dat er iets in haar rug gebroken was. In haar perceptie was de boodschap van de rugpijn een gebroken rug. De meeste pijn van door de rug gaan komt echter meestal van zwaar verkrampte rugspieren als gevolg van een heftige contractie op het moment van door de rug gaan.[1] In plaats van fysiek te behandelen informeerde ik haar over de anatomie van de rug en legde het mechanisme van de blessure uit. Al die tijd bleef ik vragen en controleren of ze het verhaal kon volgen en moedigde haar aan om vragen te stellen als er iets was dat ze niet begreep. Zodra ze vragen begon te stellen wist ik dat ze betrokken raakte en geleidelijk aan ontwikkelde zich een nieuw verhaal in haar hoofd over de pijnlijke rug. Uiteindelijk was pijn geen synoniem meer voor een breuk in haar verhaal van de rugpijn, maar fungeerde als een alarm wat zei: “Behandel dit gebied met zorg en beweeg zoveel als je kunt, maar binnen de pijngrens.” Waar ze naar de vloer keek toen ze de kamer binnenkwam was haar blik bijna horizontaal tegen de tijd dat ze vertrok. Er had een grote verandering plaatsgevonden in haar perceptie en daarom kon de energie die ze vroeger verspilde aan zich zorgen maken over haar rug, nu volledig worden gebruikt voor het herstel-en ontspanningsproces.

Haar verandering in perceptie werd mogelijk omdat enkele van haar andere verhalen werden bevestigd waardoor vertrouwen ontstond. Een van die verhalen klonk waarschijnlijk iets in de trant van: ‘Als iemand mij vragen stelt, oprecht luistert naar wat ik zeg en mij tijd en gelegenheid biedt om ook vragen te stellen, kan dat individu worden vertrouwd.” Zodra ze actief betrokken raakte met het alternatieve verhaal over de blessure, opende haar geest zich voor nieuwe informatie die uiteindelijk haar eigen verhaal over rugpijn veranderde. Haar perceptie veranderde en wat eerst angst was transformeerde in betrokkenheid en nieuwsgierigheid, wat voor haar fysieke lichaam de weg vrijmaakte om alle beschikbare energie te gebruiken voor genezing en ontspanning.

Perceptie huist in het rijk van ons bewustzijn. Daarom kunnen we zeggen dat een verandering in perceptie een verandering in bewustzijn is, want het verandert de manier waarop we de wereld zien. Het geval van de oudere dame is een treffend voorbeeld van een perceptie die stress, energielekken en een verzwakt herstel in stand hield. Als eerste diende er dus tijd en aandacht aan haar perceptie besteed te worden.

Veel van de verhalen die de kern vormen van ons referentiekader zijn gebaseerd op onwetendheid. In het bovenstaande voorbeeld was de dame niet medisch opgeleid en de bronnen waaruit ze medische informatie verkreeg waren anders dan het gemiddelde medische tijdschrift. Maar als ik nauwelijks naar haar verhaal had geluisterd en mijn behandeling had haar met meer pijn naar huis gestuurd dan waarmee ze kwam, dan had het niets uitgemaakt wat ik had gezegd, want ze zou er geen woord van hebben geloofd. Bijgevolg zou de verkeerde perceptie van haar medische status niet alleen in stand blijven, maar waarschijnlijk zelfs sterker worden.

Om perceptie in ons voordeel te laten veranderen moet er dus vertrouwen zijn. Een van de snelste manieren om vertrouwen te creëren is een oprechte bereidheid om de perceptie van iemand anders te leren kennen. Dat kan alleen aanwezig zijn als we niet bang zijn om ‘fouten’ te maken. Maar in de perceptie van velen lijkt dat het ergste wat we ons kunnen voorstellen. Vaak overtuigen we onszelf ervan dat we iets van alle kanten hebben bekeken om er zeker van te zijn dat we het bij het juiste eind hebben. Als onze mening dan eenmaal gevormd is moet iemand wel van heel goede huize komen willen we onze perceptie bijstellen, want om welke reden dan ook is angst voor de pijn als gevolg van het maken van een fout te veel om te verdragen.

Een interessant verhaal gaat over een briljante student die voor een test een 9 had gehaald en als gevolg daarvan zelfmoord overwoog. Schrijver en coach Kimberley Key vertelt: “Hij beschreef hoe zijn vader hoge standaarden van perfectie stelde aan hem en zijn broers en zussen. Met een 9 zou hij worden onterfd en hij zou liever dood zijn dan de toorn van zijn vader te ervaren.” Volgens de perceptie van de vader was fouten maken duidelijk slecht. In zijn overtuiging het juiste te doen wil hij zijn nakomelingen behoeden voor de gevaren en gevolgen van het maken van fouten door te dreigen met onterving; let wel, wanneer ze fouten maken in zijn perceptie. Aangezien kinderen vaker wel dan niet het gedrag van hun ouders kopiëren, had de student bijna de afkeer van zijn vader tegen fouten maken overgenomen.[2] Als dat zou zijn gebeurd, zou dezelfde schadelijke perceptie zeker aan een volgende generatie zijn doorgegeven.

Schadelijk omdat het perfectionisme van de vader slechts intolerantie, ellende en wantrouwen met zich meebrengt. Wanneer we mensen ontmoeten met starre en rigide meningen en percepties, bedenk dan dat inflexibiliteit voortkomt uit onzekerheid. Als algemene regel kunnen we stellen dat hoe luider we schreeuwen, hoe strakker we de teugels aanhalen, hoe onzekerder we zijn. In het geval van de vader is er een goede kans dat zijn dominante ouder autoritair was,[3] met een neiging om hem streng te straffen wanneer 'fouten' werden gemaakt. Straf en strengheid, vooral als die niet in evenwicht worden gebracht met liefde, gelach, knuffels en genegenheid, kweekt per definitie angst en wantrouwen. Accepteren dat we feilbaar zijn en dat we allemaal fouten maken opent de deur naar compassie, vrede, dankbaarheid, vrolijkheid en ontspanning.[4]

Voordat we verder gaan naar manieren om vertrouwen te vergroten en daarmee een nieuwsgierige en betrokken levenshouding, bespreken we een ander kenmerk dat veel invloed heeft op onze perceptie. Dit is ons gezichtspunt, want in bepaalde gevallen kunnen verschillende percepties allebei correct zijn. Stel je een groot getal 6 voor dat in het zand op een strand wordt getekend. Twee mensen bekijken het; de ene staat onderaan de figuur en de andere bovenaan. Voor de persoon die onderaan staat lijkt de figuur inderdaad op een zes, maar voor degene die bovenaan staat lijkt het op een nummer negen. Beide percepties zijn correct, maar als de waarnemers niet bereid zijn om de figuur vanuit het gezichtspunt van de ander te bekijken, zal hun waarneming waarschijnlijk eindigen in conflict.

Om een verandering in perceptie te laten plaatsvinden moet er eerst een staat van openheid en nieuwsgierigheid zijn, een bereidheid om toe te geven dat we niet alles weten en een wens om ons blikveld te verruimen. Maar hoe komen we daar? Als we worden geregeerd door inflexibiliteit en wantrouwen zal elk advies dat niet overeenkomt met onze eigen perceptie of standpunten als gevaarlijk of bedreigend worden beschouwd – ongeacht waar het vandaan komt. Dus als advies niet werkt, welke andere middelen hebben we dan tot onze beschikking om in een open, ontvankelijke staat van zijn te komen? Zonder te pretenderen compleet te zijn, laten we er twee bespreken: teleurstelling en persoonlijke ervaring.

Persoonlijke ervaring leerde dat teleurstelling noodzakelijk was om de oogkleppen van rijkdom en roem te verwijderen – oogkleppen die moesten worden verkregen om mijzelf vrij, veilig en gelukkig te voelen. Op 34-jarige leeftijd leek er eindelijk een doorbraak in de muziek te komen toen er een telefoontje kwam of ik een van Nederlands meest getalenteerde en beruchte hardrockbands kon helpen. Hun drummer stopte midden in een tournee en ze hadden snel een vervanger nodig. Ik leerde de setlijst en een week later speelde ik het eerste optreden met hen. De aankondiging hun nieuwe drummer te zijn bracht me in ecstase, maar die duurde niet lang omdat het niveau van professionaliteit en kameraadschap binnen de band in geen enkel opzicht voldeed aan mijn verwachtingen. Ik herinner me dat ik dacht: “Als dit is wat het betekent om professioneel muzikant te zijn, laat dan maar.” Op dat moment stierf mijn droom om ‘het te maken’ in de muziek en minder dan een jaar na het toetreden verliet ik de band met een merkwaardige mix van teleurstelling en...opluchting.

Want in werkelijkheid, en heel paradoxaal, bleek de overtuiging dat vrijheid gevonden kon worden door middel van rijkdom en roem een zelfgemaakte gevangenis. Gehechtheid aan die overtuiging beperkte mijn perceptie tot een erg smalle tunnel. Dat wil niet zeggen dat er geen toffe momenten en ervaringen waren, maar er was geen ruimte om de specifieke talenten en passies van mijn organisme te ontdekken. Toen de onhaalbaarheid van de 'rijkdom en roem droom' werd erkend en geaccepteerd, opende de hele wereld zich om te beginnen te ontdekken wat bij mij als een compleet organisme paste (in tegenstelling tot wat ik wil).

Op het gebied van persoonlijke ervaring zal ik een verhaal delen dat wellicht herkenbaar is als je student bent, of ooit was. In 2014, als 40-jarige student, was ik succesvol halverwege de fysiotherapie opleiding gekomen. Maar omdat ik voor het eerst student was, raakte ik betoverd door alle kennis en vaardigheden die we mochten leren en oefenen. Bovendien groeide de overtuiging dat ik een ontelbaar aantal kwalen kon 'genezen', dus wilde ik deze geweldige inzichten en vaardigheden met zoveel mogelijk mensen delen. Ondanks mijn enthousiasme werd het vrij snel duidelijk dat zodra ik op mijn fysiotherapie-praatstoel ging zitten, mensen zich op een gegeven moment vrij letterlijk gingen afkeren. Dat introduceerde het fenomeen dat ongevraagd advies meestal helemaal niet werd gewaardeerd. Het interessante was echter dat, hoewel mijn advies niet werd gevraagd of gewaardeerd, er geen afkeer van mij was. Met andere woorden, ik mocht de 'fout' maken om ongevraagd advies te geven, maar behalve dat er niet werd geluisterd werd ik er niet voor gestraft. De meeste mensen begrepen mijn enthousiasme en lieten het daarbij. Zodra er begrip kwam over wat er gebeurde, veranderde mijn gedrag vrij snel in slechts praten over fysiotherapie wanneer het onderwerp ter sprake kwam of als iemand er specifiek om vroeg. In dit geval creëerde de ervaring om een fout te mogen maken vertrouwen in mijn vaardigheden om te leren en bij te stellen.

Ten slotte zullen we een andere wijdverspreide perceptie bespreken die niets minder is dan een misvatting van de grootste orde, namelijk dat ‘iedereen mij ziet zoals ik mezelf zie.’ Deze werd in mijn geval volledig en voor altijd teniet gedaan tijdens een workshop over veiligheid op de werkplek met een collega fysiotherapeut aan twee groepen bouwvakkers.

Ons programma bestond uit een theoretisch en praktisch deel. In het theoretische gedeelte bespraken we met name de invloed van stress op focus en concentratie. We wisselden gedachten uit over hoe we stress in onszelf en anderen kunnen herkennen en hoe het een negatieve invloed kan hebben op de veiligheid in vaak moeilijke werkomstandigheden voor deze jongens. Voor het praktische gedeelte hebben we in hun fabriekshal een parcours aangelegd met verschillende stations. Elk station vertegenwoordigde een bepaald element van hun werkelijke werkomstandigheden, waarbij zij bepaalde bewegingen moesten uitvoeren die aan verschillende omstandigheden herinnerden. Tevens hadden we dit onderdeel voorzien van een competitie-element om de deelnemers te prikkelen.

‘s Ochtends startten we met de eerste groep. Nadat het theoretische gedeelte interessant en geëngageerd was verlopen, gingen we naar de fabriekshal voor het parcours. De groep werd verdeeld in zes subgroepen, de regels werden uitgelegd en elke subgroep ging naar hun aangewezen station. Mijn collega gaf het startsein… en toen brak de hel los. Wat was gepland als een goed georganiseerde workshop veranderde in mijn optiek in complete chaos. De jongens hadden duidlelijk veel plezier, maar we verloren de controle over de situatie waar het ging om de doelen die we voor onszelf hadden gesteld. De enige ‘controle’ die we nog konden uitoefenen was ervoor zorgen dat de groepen alle stations afwerkten en hier en daar fysiotherapeutisch advies te geven over de do’s en don’ts onder verschillende werk- en weersomstandigheden.

Nu hadden we formulieren voor de groepen gemaakt om feedback te verkrijgen over de workshop en ons functioneren daarin. Maar na het parcours debacle met de eerste groep had ik grote angst om hen te vragen het formulier in te vullen. Na het met mijn collega besproken te hebben, besloten we hen toch om feedback te vragen. En toen gebeurden er twee totaal onverwachte dingen. De eerste was dat alle jongens meer dan bereid waren om ons formulier in te vullen. Dat vond ik al curieus omdat ze in mijn gedachten net zo goed wisten als ik hoe erg we het verknald hadden, dus waarom zouden ze ons nog meer van hun tijd gunnen?

De tweede kwam nadat de laatste bouwvakker de deur achter zich dicht had gedaan. We hadden ongeveer twee uur om te lunchen en ons voor te bereiden op de middaggroep. "Durven we te lezen wat ze hebben geschreven?" vroeg ik aan mijn collega. Met de spreekwoordelijke staart tussen onze benen pakten we het eerste formulier om hun feedback te lezen. Er stond iets in de trant van: “Veruit de beste workshop die we ooit hebben gehad. Eindelijk eens mensen die ons niet gaan vertellen hoe wij ons werk moeten doen, maar die oprecht naar ons luisteren en met advies komen dat specifiek afgestemd is op onze werkomstandigheden. Hoop dat jullie vaak terug komen!” Ik geloofde mijn ogen niet. Echter bleek het overgrote deel van de formulieren de basisboodschap van de eerste te herhalen. Mijn kaak viel op de grond vanwege: a) de specifieke feedback, maar vooral vanwege: b) de oneindig grote kloof tussen mijn perceptie van de workshop en die van hen.

Op dat moment wist ik niet alleen intellectueel maar met mijn hele wezen, dat niemand mij ziet zoals ik mezelf zie. Dat besef werd vergezeld door een verbazingwekkend gevoel van opluchting. Want voorheen, met de overtuiging dat iedereen mij ziet zoals ik, komt de verplichting om voortdurend alleen de beste versie van mijzelf te laten zien (let op, de beste versie van mijzelf...in MIJN perceptie). Stel je de frustratie voor als ik overtuigd ben de beste versie van mezelf te laten zien, maar dat het niet wordt erkend of ronduit genegeerd – in mijn perceptie! Dus met het wegvallen van deze overtuiging valt ook de verplichting weg om voortdurend en alleen de ‘beste versie’ van mijzelf te zijn, omdat er het besef is dat ik maar heel weinig of geen controle heb over hoe anderen mij zien en ervaren. Opnieuw zien we een paradox: de overtuiging dat controleren hoe anderen mij zien veiligheid en ontspanning brengt, waar het in feite alleen maar stress en spanning oplevert. De bevrijding van die overtuiging, die in feite de bevrijding is van het obsessief alleen maar de beste versie van mijzelf mogen laten zien, is wat echte ontspanning brengt.

Dit zijn slechts een paar van de talloze voorbeelden waar diepgewortelde overtuigingen werden verbrijzeld door levenservaringen. Hoe meer overtuigingen werden verbrijzeld, hoe duidelijker het werd hoe rigide en inflexibel mijn denken en gedrag was geworden en hoe het mijn perceptie had vernauwd. Want in plaats van meningen en overtuigingen te behandelen als levende entiteiten die onderhevig zijn aan verandering, hield ik meedogenloos vast aan de versies zoals ze zich voor het eerst in mijn geest hadden gevormd. Dus terwijl al het andere veranderde en het leven zoals altijd gestaag voortging, bleven deze overtuigingen hardnekkig hetzelfde. Hoe langer die situatie voortduurde, hoe meer ze begonnen te fungeren als een steeds strakker zittende strop om mijn nek.

Het verbrijzelen van de strop betekent vrijheid en vrijheid betekent een snelle verandering in perceptie op meerdere niveaus. Te lang vasthouden aan inflexibele meningen en overtuigingen vernauwt onze perceptie en kweekt angst, stress en veel spanning. Terwijl als ze mogen veranderen, ontwikkelen en ademen, onze perceptie verbreedt, wat nieuwsgierigheid, ontspanning en veel plezier oplevert! Daarom moedig ik je aan om te onderzoeken of er nog steeds rigide meningen, ideeën of overtuigingen ergens in de krochten van je geest op de loer liggen. Als die er zijn, en je hebt ze in de schijnwerpers gezet, zal het leven je zeker teleurstellingen en ervaringen geven waardoor ze kunnen worden verbrijzeld. Maak de strop om je nek los en ontdek wat vrijheid voor jou betekent!

Vrolijke groetjes,
Erik Stout

[1] De pijn als gevolg van verkrampte spieren nadat iemand door de rug is gegaan hoeft niet meteen in alle hevigheid te worden ervaren. Het kan gemakkelijk een dag of twee duren om volledig te ontwikkelen.

[2] Gelukkig werkte de student door de onlogische denkprocessen heen en leerde uiteindelijk te ontspannen en acceptatie in zichzelf te vinden, zonder de perfectionistische aap op zijn schouder.

[3] In de meeste gezinnen neemt een van de twee ouders de dominante rol op zich, van waaruit het nageslacht de meest directe invloed ontvangt.

[4] Bovendien kunnen we alleen iets leren door fouten te maken. Zoals Albert Einstein zei: “Iemand die nooit een fout heeft gemaakt, heeft nooit iets nieuws geprobeerd.”

De Helende Kracht van Perceptie

The Jolly Equilibrium website is still in development.